Қазақстандық студенттер әлемге әйгілі АҚШ зертханасында тағылымдамадан өтті

29 қазан 2024 Ғылым#NUstudents

Қазақстандық студенттер әлемге әйгілі АҚШ зертханасында тағылымдамадан өтті

29 қазан 2024

Осы мақаламен бөлісіңіз

NU SSH мектебінің студенттері, магистрант Әйгерім Көшенова мен бакалавр студенті Ләйлә Ақышева Лоуренс Беркли ұлттық зертханасының жетекші наноғылымдық зерттеу Molecular Foundry орталығында тағылымдамадан өтті.

Алған тәжірибелерімен бөлісіп жас ғалымдар жаңа ғылыми міндеттер туралы да айтып берді.

Берклидегі тағылымдамадан өту мүмкіндігі туралы қайдан естідіңіз және қалай қабылдандыңыз?

Әйгерім Көшенова: Мен NU физика профессоры Александр Тихоновтың ғылыми жоба тобының ішіне кіремін, ол Берклиде осындай жобада жұмыс істеуді ұсынды. Мен Лоуренс Беркли ұлттық зертханасындағы американдық бес ұлттық пайдаланушы қондырғыларының бірі болып табылатын Molecular Foundry жобасының бірі болдым. Өтінімге қатаң талаптар жоқ, бірақ сіз қандай жобамен жұмыс жасағыңыз келетінін біліп, оны жетекшіңізбен алдын ала талқылауыңыз керек.

Ләйлә Ақышева: Мен 2022 жылдан бастап NU профессоры Александр Тихоновтың ғылыми жобасының мүшесі болдым. Ол өтпелі металдардың дихалкогенидтерінің (TMDs) синтезіне арналған. Бұл өтпелі металл мен халькогеннен тұратын жұқа моноқабатты жартылай өткізгіш. Бізді тағылымдамадан өтуге Беркли бейорганикалық зертханасының директоры, доктор Тевье Куйкендалл шақырды, сондықтан тағылымдама тегін болды. Бірақ авиабилет, тұру және т.б. басқа шығындар болғандықтан мен Yessenov Foundation стипендиясына өтініш бердім. АҚШ-та болған 3 айлық шығындарымды сол ақшамен өтедім.

Беркли зертханасында зерттеу барысында қандай қиындықтарға тап болдыңыз?

Әйгерім Көшенова: Жалпы, мен 2D материалдарымен, атап айтқанда 2D жартылай өткізгіштердің синтезі мен сипаттамасымен жұмыс істеймін. Molecular Foundry орталығында мен жұқа вольфрам дисульфидін (WS2) синтездедім және оның қасиеттерін белгілі бір жағдайларда, мысалы, жүйедегі ылғалдылықты өзгерту арқылы зерттедім. NU-да мен ұқсас жобаны жүзеге асырып жатырмын, бірақ әртүрлі материалдармен: молибден дисульфиді (MoS2), легирленген вольфрам дисульфиді (WS2), материалды гетероқұрылымдары. Түрлі әдістерді қолдана отырып, синтезделген материалдарға мінездеме беремін, қасиеттерін зерттеймін. Бұл өте кең және күрделі зерттеу.

Ләйлә Ақышева: Беркли зертханасында мені суперөткізгіштік және нанофабрикация, яғни наноөлшемді материалдарды жасау немесе құрастыру тақырыбы қызықтырды. Менің жетекшілерім, Айдар Кемелбай, NU NLA -да ғылыми қызметкері болып істеген бұрында және доктор Күйкендалл суперөткізгіш ниобий селениді (NbSe2) бойынша мүлдем жаңа жобаны бастауға келісті. Үш айдың ішінде мен химиялық буларды тұндыру (CVD) арқылы суперөткізгішті синтездедім, оның электрлік қасиеттерін зерттедім, синтезделген жұқа қабықшалардың асқын өткізгіштігін өлшедім, тіпті суперөткізгіш наноөткізгіштерді жасап, сипаттадым. Бұл өте қызықты тәжірибе болды.

Берклиде не білдіңіз және бұл тәжірибе сіздің ғылымға деген көзқарасыңызды қалай өзгертті?

Әйгерім Көшенова: Жалпы мен Берклиде екі ай болдым. Мен жыл сайынғы Molecular Foundry конференциясында өз зерттеулерім туралы постер ұсынып үлгердім. Маған жұмыс күндері жұмыс істеуге рұқсат берілді, ал демалыс күндері қалаға барып, көрікті жерлерді араладым. Әр түрлі саладағы көптеген ғалымдар мен зерттеушілермен, олардың жүзеге асырып жатқан жобаларымен таныстым. Мен жетекшімнен көп нәрсені үйрендім: тәжірибе нәтижелерін тиімді бағалау және тиімді шешімдерді тез қабылдау. Мен жетекші ұлттық зертхана өз қызметкерлері үшін қалай тиімді жұмыс істейтінін білдім.

Ләйлә Ақышева: Берклидегі уақытым барлық жағынан нәтижелі болды. Мен нанофабриканың озық әдістерін үйрену және жаңа материалдарды сипаттау арқылы техникалық дағдыларымды кеңейтіп қана қоймай, сонымен қатар Berkeley Lab сияқты әлемдік деңгейдегі ірі зерттеу орталықтары қалай жұмыс істейтіні туралы құнды түсінікке ие болдым. Белгілі зерттеушілермен жұмыс істеу және әртүрлі ғылыми қауымдастықпен танысу менің сенімім мен амбициямды арттырды.

Өзіңіз туралы айтып беріңізші.

Әйгерім Көшенова: Мен Астана қаласының №64 қарапайым мектеп-лицейін бітірдім. Орта мектепте математика мен физиканы қатты ұнататынмын және осы бағытты университетте жалғастырғым келді. Бастапқыда мен материалтануды оқитынымды білмедім, бірақ бұл сала физиканың, химияның және кішкене инженерияның тоғысқан жері екенін түсініп, өте қызықтым. Наноматериалдардың физикасы күрделі, бірақ өте қызықты, мен оны толық түсіндім деп айта алмасам да, күн сайын жаңа нәрсені үйреніп, дүниетанымым кеңейді. Болашақта наноматериалдарды теориялық тұрғыдан зерттегім келеді.

Ләйлә Ақышева: Мен Қарағандыданмын, №102 қарапайым орта мектепті бітірдім. Мен әрқашан зерттеу мен ғылымға құмар болдым және ізденімпаз ойға ие болдым. Соңғы жылдары мен өтпелі металдан және халькогеннен тұратын жұқа моноқабатты жартылай өткізгіштің шектеулі кеңістіктегі синтезімен айналыстым. Атап айтқанда, ол осы материалдың синтез ортасын басқарудың инновациялық әдістерін зерттедім. Бірақ Берклиден оралғаннан кейін мен суперөткізгіш нано сымдар бойынша жобамды жалғастыруды шештім. Мен профессорыма және зертханалық тобыма қолдау көрсеткені үшін шексіз ризамын. Болашақта докторантураға түсіп, ғылыми еңбек жолымды академияда жалғастыруды жоспарлап отырмын.